Narkotik cinayətlərində bəraət bələdçisi

Bu bələdçi, Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin 29 may 2025-ci il tarixli, iş № 1(103)-576/2025 saylı qərarını təhlil edərək, narkotik cinayətləri ilə bağlı işlərdə bəraət almaq istiqamətində vəkillər üçün praktiki tövsiyələr təqdim edir. Qərar, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 234.1-1-ci maddəsi (qanunsuz olaraq narkotik vasitələrin və ya psixotrop maddələrin əldə edilməsi və saxlanılması) ilə ittiham olunan şəxsin bəraət almasını əhatə edir və polis əməkdaşlarının prosessual pozuntuları, sübutların etibarsızlığı və müdafiə hüquqlarının pozulması kimi əsas məqamları vurğulayır. Vəkillər bu bələdçidən analoji işlərdə müdafiə strategiyasını qurmaq üçün istifadə edə bilərlər.

1. İşin İlkin Təhlili və Sübutların Qiymətləndirilməsi

1.1. Sübutların Qanuniliyinin Yoxlanılması

• Nəyi yoxlamaq lazımdır? Əməliyyat-axtarış tədbirlərinin qanuniliyini təsdiq edən sənədləri (məhkəmə qərarı və ya əsaslandırılmış qərar) diqqətlə araşdırın. Qərarda qeyd olunur ki, təqsirləndirilən şəxsin (X5) tutulması ilə bağlı əməliyyat-axtarış tədbirləri məhkəmə qərarı olmadan həyata keçirilmiş və sənədlər sonradan tərtib edilmişdir (səh. 14). Azərbaycan Respublikası Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin (CPM) 445-ci maddəsinə əsasən, belə tədbirlər 48 saat ərzində məhkəmə nəzarətinə təqdim edilməlidir.

• Strategiya:

  • Əməliyyat-axtarış tədbirlərinin protokollarını və qərarlarını tələb edin.

  • Sənədlərin vaxtında tərtib edilib-edilmədiyini və məhkəməyə təqdim olunub-olunmadığını yoxlayın.

  • Qanunsuz əldə edilmiş sübutların (məsələn, axtarış zamanı aşkar edilmiş maddələr) məhkəmədə etibarsız sayılması üçün vəsatət verin (CPM 242.3).

1.2. Sübutların Etibarlılığının Qiymətləndirilməsi

• Nəyi yoxlamaq lazımdır? Şahid ifadələri, ekspertiza rəyləri və maddi sübutların (narkotik maddələr, əşyalar) toplanma və saxlanma şəraitini təhlil edin. Qərarda şahid ifadələrinin ziddiyyətli və qeyri-dəqiq olduğu, polis əməkdaşlarının yaddaş pozuntusuna istinad etdiyi vurğulanır (səh. 3, 13). Həmçinin, axtarış protokollarının dəqiqliyi şübhə doğurmuşdur (səh. 8).

• Strategiya:

  • Şahid ifadələrində ziddiyyətləri aşkar edin və məhkəmədə bu ifadələrin etibarsızlığını sübut edin.

  • Ekspertiza rəylərinin (kimyəvi, narkoloji, psixiatrik) metodologiyasını və obyektivliyini yoxlayın.

  • Maddi sübutların toplanma, saxlanma və təqdim edilmə qaydalarına riayət olunub-olunmadığını araşdırın (məsələn, zərflərin mühürlənməsi, saxlanma şəraiti).

  • Sübutların zəncirinin (chain of custody) bütövlüyünü yoxlayın və hər hansı bir qeyri-müəyyənlik aşkar edilərsə, bunu müdafiənin əsas arqumenti kimi istifadə edin.

2. Təqsirləndirilən Şəxsin Hüquqlarının Qorunması

2.1. Müdafiə Hüququnun Təmin Edilməsi

• Nəyi yoxlamaq lazımdır? Təqsirləndirilən şəxsin tutulduğu andan müdafiəçiyə çıxış hüququnun təmin edilib-edilmədiyini yoxlayın. Qərarda X5-in ibtidai istintaq zamanı verdiyi ifadəyə imza atmadığı və sonrakı mərhələlərdə inkaredici ifadələr verdiyi qeyd olunur (səh. 16). Bu, müdafiəçinin iştirakı olmadan və ya təzyiq altında ifadə alındığını göstərə bilər.

• Strategiya:

  • CPM-nin 92.6-cı maddəsinə əsasən, şübhəli şəxsin tutulduğu andan müdafiəçiyə çıxış hüququnun təmin edildiyini yoxlayın.

  • İbtidai istintaq zamanı ifadələrin alınma şəraitini (müdafiəçinin iştirakı, təzyiq halları) araşdırın və qanunsuz ifadələrin məhkəmədə etibarsız sayılması üçün vəsatət verin.

  • Təqsirləndirilən şəxsin hüquqlarının izah edilib-edilmədiyini (CPM 90) sənədlərdən (protokollar, qərarlar) təsdiqləyin.

2.2. Təzyiq və Qanunsuz Təsir İddiaları

• Nəyi yoxlamaq lazımdır? Təqsirləndirilən şəxsin təzyiq altında ifadə verib-vermədiyini araşdırın. Qərarda Şahid1-in X5-ə qarşı qanunsuz təsir göstərməsi ilə bağlı məlumatlar Binəqədi Rayon Prokurorluğunun qərarında qeyd edilmişdir (səh. 13).

• Strategiya:

  • Təqsirləndirilən şəxsin ibtidai istintaq zamanı verdiyi ifadələri ilə məhkəmədəki ifadələrini müqayisə edin. Ziddiyyətlər varsa, bunun təzyiq nəticəsi olduğunu iddia edin.

  • Polis əməkdaşlarının davranışları ilə bağlı şikayətləri (məsələn, qərarda qeyd olunan polis bölməsindəki münaqişə, səh. 6) araşdırın və bu halları müdafiə strategiyasına daxil edin.

  • İnsan Hüquqları üzrə Avropa Məhkəməsinin presedentlərinə (məsələn, “Bykov v. Russia”, 2009) istinad edərək, təzyiq altında alınan ifadələrin etibarsızlığını sübut edin.

3. Məhkəmədə Müdafiə Strategiyasının Qurulması

3.1. Şahidlərin Dindirməsi

• Nə etmək lazımdır? Şahidlərin (xüsusilə polis əməkdaşlarının) ifadələrindəki ziddiyyətləri və etibarsızlıqları üzə çıxarın. Qərarda Şahid1 və Şahid2-nin ifadələrinin qeyri-dəqiq və ziddiyyətli olduğu vurğulanır (səh. 3, 13).

• Strategiya:

  • Şahidlərə konkret suallar verərək onların hadisə ilə bağlı detalları xatırlayıb-xatırlamadığını yoxlayın (məsələn, axtarışın dəqiq vaxtı, yeri, şəraiti).

  • Şahidlərin peşəkar vəziyyətini (məsələn, Şahid1-in yaddaş pozuntusu) və ifadələrinin obyektivliyini şübhə altına alın.

  • Əlavə şahidlərin (məsələn, qərarda dinlənilməyən Şahid3, səh. 4) məhkəməyə cəlb edilməsi üçün vəsatət verin.

3.2. Sübutların Etibarsızlığını Vurğulamaq

• Nə etmək lazımdır? İttihamın sübuta yetirilmədiyini və sübutların etibarsız olduğunu sübut edin. Qərarda ittihamın sübuta yetirilməməsi bəraətin əsas səbəbi kimi qeyd olunur (səh. 21).

• Strategiya:

  • CPM-nin 146.1-ci maddəsinə istinad edərək, sübutların məcmusunun təqsiri şübhəsiz sübut etməli olduğunu vurğulayın.

  • Sübutların qanunsuz yolla əldə edildiyini (məsələn, qanunsuz axtarış) və ya ziddiyyətli olduğunu (məsələn, şahid ifadələri) göstərin.

  • Avropa Məhkəməsinin “Barbara Message and Jabardo v. Spain” qərarına istinad edərək, təqsirsizlik prezumpsiyası prinsipini və sübutetmə yükünün ittiham tərəfində olduğunu vurğulayın.

3.3. Prosessual Pozuntuların Aşkar Edilməsi

• Nə etmək lazımdır? Polis əməkdaşlarının və istintaq orqanlarının prosessual pozuntularını (məsələn, sənədlərin sonradan tərtib edilməsi, hüquqların izah edilməməsi) məhkəməyə təqdim edin.

• Strategiya:

  • CPM-nin 10-cu maddəsinə (cinayət mühakiməsinin əsas prinsipləri) və 44.1-ci maddəsinə (sübutların məhkəmədə tədqiqi) istinad edərək, prosessual pozuntuların məhkəmə prosesinin ədalətliliyinə xələl gətirdiyini sübut edin.

  • Əməliyyat-axtarış tədbirlərinin qanunsuzluğunu (CPM 445) və ya protokolların qeyri-dəqiqliyini (CPM 242.3) vurğulayın.

  • Pozuntuların aradan qaldırılmamış şübhələr yaratdığını və bu şübhələrin müvəkkilin xeyrinə yozulmalı olduğunu (CPM 19) qeyd edin.

4. Apellyasiya və Kassasiya Mərhələləri

4.1. Apellyasiya Şikayətinin Hazırlanması

• Nə etmək lazımdır? Birinci instansiya məhkəməsinin hökmündəki hüquqi və faktiki səhvləri müəyyənləşdirin. Qərarda Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin hökmü sübutların etibarsızlığı və prosessual pozuntular səbəbindən ləğv edilmişdir (səh. 21).

• Strategiya:

  • Apellyasiya şikayətində sübutların qanunsuzluğunu, şahid ifadələrinin ziddiyyətlərini və müvəkkilin hüquqlarının pozulmasını ətraflı təsvir edin.

  • CPM-nin 397.1-ci və 397.2-ci maddələrinə istinad edərək, birinci instansiya məhkəməsinin qanun pozuntularını vurğulayın.

  • Avropa Məhkəməsinin presedentlərinə (məsələn, “Salduz v. Turkey”, 2008) istinad edərək, ədalətli məhkəmə prosesinin pozulduğunu sübut edin.

4.2. Kassasiya Şikayətinə Hazırlıq

• Nə etmək lazımdır? Apellyasiya məhkəməsinin qərarı əleyhinə kassasiya şikayəti verilərsə, hüquqi arqumentləri gücləndirin. Qərarda kassasiya şikayəti üçün müddətlər CPM-nin 410-cu maddəsinə uyğun olaraq qeyd edilmişdir (səh. 21).

• Strategiya:

  • Kassasiya şikayətində apellyasiya məhkəməsinin qərarında hüquqi səhvləri (əgər varsa) müəyyənləşdirin.

  • Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi Plenumunun “Məhkəmə hökmü haqqında” qərarına (24 dekabr 2021) istinad edərək, sübutların qanuniliyi və məhkəmə prosesinin ədalətliliyi məsələlərini vurğulayın.

  • Beynəlxalq hüquq normalarına (məsələn, İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyasının 6-cı maddəsi) istinad edin.

5. Praktiki Tövsiyələr

1. Müvəkkil ilə Sıx Əməkdaşlıq: Müvəkkilin tutulma, axtarış və ifadə alınması zamanı baş verən hadisələri ətraflı öyrənin. Qərarda X5-in gündəlik fəaliyyəti (uşağını bağçaya aparması, xəstəxanaya getməsi, səh. 6) onun cinayət törətmə ehtimalını zəiflədən sübut kimi istifadə edilmişdir.

2. Sənədlərin Dəqiq Təhlili: İbtidai istintaq materiallarını (protokollar, qərarlar, ekspertiza rəyləri) diqqətlə yoxlayın və hər hansı qeyri-müəyyənliyi müdafiənin xeyrinə istifadə edin.

3. Ekspertlərin Cəlb Edilməsi: Narkotik maddələrin tərkibi və miqdarı ilə bağlı müstəqil ekspertiza tələb edin, çünki bu, ittihamın ağırlığını dəyişə bilər.

4. Media və İctimai Rəy: Əgər işdə ciddi pozuntular varsa, ictimai rəyi cəlb etmək və ya beynəlxalq təşkilatlara müraciət etmək variantını nəzərdən keçirin.

5. Vaxt Faktorundan İstifadə: CPM-nin müddətlərinə (məsələn, şikayət müddətləri, sübutların təqdim edilməsi) ciddi riayət edin.

6. Nəticə

Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı narkotik cinayətləri işlərində bəraət almaq üçün vəkillərə bir sıra mühüm dərslər təqdim edir. Polis əməkdaşlarının prosessual pozuntuları, sübutların etibarsızlığı və təqsirləndirilən şəxsin hüquqlarının qorunmaması kimi məqamlar müdafiə strategiyasının əsasını təşkil etməlidir. Vəkillər sübutların qanuniliyini, şahid ifadələrinin etibarlılığını və müvəkkilin hüquqlarının təmin edilib-edilmədiyini diqqətlə təhlil etməli, CPM və beynəlxalq hüquq normalarına istinad edərək arqumentlərini qurmalıdırlar. Bu strategiyalar təqsirləndirilən şəxsin bəraət alma şansını artıracaq və ədalətli məhkəmə prosesinin təmin edilməsinə töhfə verəcəkdir.