Vergi Mübahisəsində Ali Məhkəmənin Qərarının Təhlili

Vergi Mübahisəsində Ali Məhkəmənin Qərarının Təhlili: “XYZ” MMC-nin işi

Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi tərəfindən qəbul edilmiş bir qərar, vergi hüququ sahəsində mühüm bir hüquqi təcrübə yaratmışdır. Bu iş, “XYZ” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti (MMC) ilə Azərbaycan Respublikası İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidməti arasında yaranmış vergi mübahisəsinə aiddir. Məhkəmənin bu qərarı, vergi yoxlamalarının qanuniliyi, vergi orqanlarının səlahiyyətləri və vergi ödəyicilərinin hüquqları ilə bağlı mühüm hüquqi məsələləri əhatə edir.

İşin Faktiki Halları

“XYZ” MMC, divar kağızlarının topdan və pərakəndə satışı ilə məşğul olan bir şirkətdir. 2022-ci ildə Dövlət Vergi Xidməti, Vergi Məcəlləsinin 38.3.5-ci maddəsinə əsaslanaraq şirkətə qarşı növbədənkənar səyyar vergi yoxlaması təyin etmişdir. Yoxlamanın əsaslandırılması kimi, şirkətin bəyan etdiyi ticarət əlavələrinin vergi orqanının uçot-baza məlumatlarına əsasən daha yüksək olması göstərilmişdir.

Yoxlamanın Gedişi və Nəticələri

Yoxlama zamanı vergi orqanı bir sıra tədbirlər həyata keçirmişdir:

1. İnventarizasiya: Şirkətin obyektlərində inventarizasiya aparılmış və ümumilikdə 7,125,122 manat dəyərində mal müəyyən edilmişdir. Lakin bu inventarizasiya zamanı mal əskikliyi aşkar edilmişdir.

2. Ekspertiza: Təqdim olunan malların bazar qiymətinin müəyyən edilməsi üçün ekspertiza təyin edilmişdir. Ekspert rəyinə əsasən, şirkətin tətbiq etdiyi satış qiymətləri bazar qiymətlərindən 30%-dən çox aşağı olmuşdur.

3. Əlavə Vergi Hesablanması: Yoxlama nəticəsində şirkətə aşağıdakı əlavə vergilər və maliyyə sanksiyaları hesablanmışdır:

o Mənfəət Vergisi: 2019-cu il üçün 2,444.75 manat artıq hesablanmış, 2020-ci il üçün 470,116.99 manat və 2021-ci il üçün 343,881.20 manat azaldıldığı müəyyən edilmişdir. Ümumilikdə, 813,998.19 manat mənfəət vergisi azaldılmış və buna görə 406,999.1 manat maliyyə sanksiyası tətbiq edilmişdir.

o Əlavə Dəyər Vergisi (ƏDV): Yoxlama dövrü üzrə 962,849.81 manat ƏDV azaldılması və 1,366,733.74 manat artıq hesablanması müəyyən edilmişdir. Nəticədə, büdcədən qaytarılan ƏDV-nin 403,883.93 manat olduğu müəyyən edilmiş və 481,424.91 manat maliyyə sanksiyası tətbiq edilmişdir.

o Ödənmə Mənbəyində Vergi (ÖMV): Ümumilikdə 14,626.79 manat ÖMV hesablanmış və 7,313.4 manat maliyyə sanksiyası tətbiq edilmişdir.

İddiaçının Mövqeyi

“XYZ” MMC, vergi orqanının qərarının qanunsuz olduğunu iddia edərək məhkəməyə müraciət etmişdir. Şirkətin əsas arqumentləri aşağıdakılardır:

1. Yoxlamanın Qanunsuzluğu: Vergi Məcəlləsinin 38.3.5-ci maddəsinə əsasən növbədənkənar yoxlamanın təyin edilməsi üçün “mənbəyi bəlli olan məlumat” tələb olunur. Şirkət, vergi orqanının bu məlumatı təqdim etmədiyini və yoxlamanın əsaslandırılmadığını bildirmişdir.

2. Ekspertizanın Qanunsuzluğu: Ekspertiza zamanı malların nümunələrinin götürülməməsi, malların xüsusiyyətlərinin (qalınlığı, yuyula bilməsi, flizinli olması və s.) nəzərə alınmaması və bazar qiymətlərinin düzgün müəyyən edilməməsi qeyd edilmişdir.

3. İnventarizasiyanın Qanunsuzluğu: İnventarizasiya prosedurlarının qanunvericiliyə uyğun aparılmadığı və nəticələrin etibarsız olduğu bildirilmişdir.

4. ÖMV-nin Əsassız Hesablanması: Təsisçidən alınan borca görə faizlərin ödənilmədiyi və buna görə də ÖMV-nin tətbiq edilməsinin qanunsuz olduğu vurğulanmışdır.

Cavabdehin Mövqeyi

Dövlət Vergi Xidməti isə qərarının qanuni olduğunu müdafiə etmişdir:

1. Yoxlamanın Əsaslılığı: Şirkətin bəyan etdiyi ticarət əlavələrinin bazar göstəricilərindən aşağı olması yoxlamanın təyin edilməsinə əsas vermişdir.

2. Ekspertizanın Düzgün Aparılması: Ekspertiza zamanı qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq bazar qiymətləri müəyyən edilmişdir. Malların mənşəyi və xüsusiyyətləri nəzərə alınmışdır.

3. İnventarizasiya Nəticələri: İnventarizasiya zamanı mal əskikliyi aşkar edilmiş və bu, əlavə vergi hesablanmasına səbəb olmuşdur.

4. ÖMV-nin Tətbiqi: Vergi Məcəlləsinin müvafiq maddələrinə əsasən, təsisçiyə ödənilməli olan faizlərdən ÖMV tutulması qanunidir.

Birinci İnstansiya Məhkəməsinin Qərarı

Bakı İnzibati Məhkəməsi, iddianı qismən təmin edərək vergi orqanının qərarının bir hissəsini ləğv etmişdir. Məhkəmə müəyyən etmişdir ki:

• Yoxlamanın təyin edilməsində qanun pozuntusu vardır, çünki “mənbəyi bəlli olan məlumat” təqdim edilməmişdir.

• Ekspertiza zamanı bazar qiymətlərinin müəyyən edilməsində prosedur pozuntuları mövcuddur.

• ÖMV-nin hesablanması əsassızdır, çünki təsisçiyə faktiki olaraq faiz ödənilməmişdir.

Apellyasiya Məhkəməsinin Qərarı

Cavabdeh apellyasiya şikayəti vermiş, lakin Bakı Apellyasiya Məhkəməsi birinci instansiya məhkəməsinin qərarını qüvvədə saxlamışdır. Məhkəmə qeyd etmişdir ki:

• Vergi orqanı yoxlamanın əsaslandırılmasını lazımi qaydada təqdim etməmişdir.

• Bazar qiymətlərinin müəyyən edilməsində Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinin tələblərinə riayət edilməmişdir.

• ÖMV-nin hesablanması üçün hüquqi əsas yoxdur.

Ali Məhkəmənin Mövqeyi

Dövlət Vergi Xidməti kassasiya şikayəti ilə Ali Məhkəməyə müraciət etmişdir. Lakin Ali Məhkəmə kassasiya şikayətini təmin etməmiş və aşağıdakı əsaslandırmaları təqdim etmişdir:

1. Yoxlamanın Qanunsuzluğu

Ali Məhkəmə vurğulamışdır ki, Vergi Məcəlləsinin 38.3.5-ci maddəsinə əsasən növbədənkənar yoxlamanın təyin edilməsi üçün vergi orqanının “mənbəyi bəlli olan məlumat” əsasında vergi ödəyicisinin gəlirlərinin gizlədilməsinin əlamətləri müəyyən edilməlidir. Vergi orqanı bu məlumatı təqdim etməmiş, sadəcə olaraq ticarət əlavələrinin aşağı olduğunu bildirmişdir ki, bu da qanunvericiliyin tələblərini ödəmir.

2. Diskresion Səlahiyyətlərin Yanlış Tətbiqi

Məhkəmə qeyd etmişdir ki, vergi orqanları diskresion səlahiyyətlərini qanunvericilik çərçivəsində və məqsədinə uyğun şəkildə istifadə etməlidirlər. Bu halda, vergi orqanı səlahiyyətlərini düzgün tətbiq etməmişdir.

3. Bazar Qiymətlərinin Qanunsuz Tətbiqi

Ali Məhkəmə müəyyən etmişdir ki, bazar qiymətlərinin tətbiqi Vergi Məcəlləsinin 14.3-cü maddəsinin tələblərinə uyğun olmamışdır. Vergi orqanı bazar qiymətlərini əsas götürərkən qanunvericilikdə nəzərdə tutulan prosedurlara riayət etməmiş, malların xüsusiyyətlərini, mənşə ölkəsini və digər amilləri nəzərə almamışdır.

4. ÖMV-nin Əsassız Hesablanması

Məhkəmə hesab etmişdir ki, təsisçiyə faiz ödənişi olmadığı üçün ÖMV-nin hesablanması qanunsuzdur. Vergi Məcəlləsində belə bir halda ÖMV-nin tətbiqi üçün əsas yoxdur.

Nəticə

Ali Məhkəmənin qərarı ilə vergi orqanının qərarının bir hissəsi ləğv edilmişdir. Bu, aşağıdakıları əhatə edir:

• Mənfəət Vergisi üzrə: 813,998.19 manat azaldılmış vergi məbləğinə tətbiq olunan 406,999.1 manat maliyyə sanksiyası ləğv edilmişdir.

• ƏDV üzrə: 962,849.81 manat azaldılmış ƏDV məbləğinə tətbiq olunan 481,424.91 manat maliyyə sanksiyası ləğv edilmişdir.

• ÖMV üzrə: 14,626.79 manat ÖMV məbləği və 7,313.4 manat maliyyə sanksiyası ləğv edilmişdir.

Hüquqi Əhəmiyyət

Bu iş, vergi hüququ sahəsində bir neçə mühüm nəticəyə gətirib çıxarır:

• Vergi Orqanlarının Öhdəlikləri: Vergi orqanları yoxlamaların təyin edilməsi zamanı qanunvericiliyin tələblərinə tam riayət etməli və əsaslandırılmış qərarlar qəbul etməlidirlər. Yoxlamanın təyin edilməsi üçün Vergi Məcəlləsinin 38.5-ci maddəsinə əsasən “mənbəyi bəlli olan məlumat” konkret şəkildə təqdim edilməlidir.

• Vergi Ödəyicilərinin Hüquqları: Vergi ödəyiciləri qanunsuz vergi qərarlarına qarşı hüquqlarını müdafiə edə bilərlər və məhkəmələr bu hüquqları qorumaqda mühüm rol oynayırlar.

• Bazar Qiymətlərinin Tətbiqi: Vergi orqanları bazar qiymətlərini tətbiq edərkən Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinin tələblərinə riayət etməli və bütün müvafiq amilləri (malların xüsusiyyətləri, mənşə ölkəsi və s.) nəzərə almalıdırlar.

• Diskresion Səlahiyyətlərin Məhdudluğu: Dövlət orqanlarının diskresion səlahiyyətləri qanunla məhdudlaşdırılmışdır və bu səlahiyyətlərdən qanunvericiliyə uyğun istifadə edilməlidir.

“XYZ” MMC-nin işi, vergi qanunvericiliyinin tətbiqi və vergi orqanlarının səlahiyyətlərinin hüdudları ilə bağlı mühüm bir hüquqi təcrübə yaradır. Ali Məhkəmənin qərarı, vergi ödəyicilərinin hüquqlarının müdafiəsi və vergi orqanlarının qanun çərçivəsində hərəkət etməsinin vacibliyini bir daha təsdiqləyir. Bu qərar, həm hüquqşünaslar, həm də vergi ödəyiciləri üçün əhəmiyyətli bir mənbə kimi qiymətləndirilə bilər.